متخصص زنان زایمان کیست؟

چیزی که در ایران با نام دکتر یا متخصص زنان و زایمان می‌شناسیم، ترکیبی از متخصص زنان (Gynecologist) و متخصص زایمان (Obstetrician) است و در دنیا آن را با نام OB-Gyn می‌شناسند. نمی‌خواهیم زیاد در فرق بین این دو تخصص دقیق شویم و شما را با توضیح موارد پیچیده‌ی فنی اذیت کنیم؛ بلکه می‌خواهیم یک‌راست به سراغ اصل موضوع برویم. می‌خواهیم برایتان توضیح بدهیم که دکتر زنان کیست و چه کارهایی از دست او برمی‌آید. سعی می‌کنیم کامل برایتان توضیح بدهیم که خانم‌ها در چه مواقعی باید به متخصص زنان مراجعه کنند و دلایل این مراجعه‌ها چه چیزهایی هستند. در ضمن رابطه‌ی بین مراجعه‌ی خانم‌ها به دکتر زنان  و موارد مربوط به بارداری و حاملگی را هم توضیح خواهیم داد. انتظارتان را بالا ببرید. چون اینجا قرار است درباره دقیق‌ترین و جزیی‌ترین چیزها هم صحبت کنیم.

دکتر زنان چه کسی است و چه تخصصی دارد؟

این مهم‌ترین سوال‌هایی است که باید به آن پاسخ دهیم. دانستن جواب این سوال به شما کمک می‌کند تا بدانید دقیقا در چه مواقعی باید به دکتر زنان و زایمان مراجعه کنید.

دکتر زنان کسی است که در مسائل مربوط به دستگاه تناسلی زنان و بارداری تخصص دارد. چنین دکتری می‌تواند بیماری‌ها و مشکلات مربوط به دستگاه تناسلی و تولید مثل زنان را تشخیص دهد و درمان کند.

زمانی که درباره تخصص زنان صحبت می‌کنیم باید بدانیم که اغلب صحبت‌های ما درباره‌ی اندام‌هایی مثل رحم (Uterus)، لوله‌های فالوپ (Fallopian Tubes)، تخمدان (Ovaries) و سینه‌ها (Breasts) است. در نتیجه تمام بیماری‌ها و مشکلاتی که به این اندام‌ها مربوط می‌شوند، به دکتر زنان و زایمان ربط پیدا می‌کنند. دقت داشته باشید که برخی از این موارد تنها مربوط سلامتی زنان هستند و اصلا به موضوعات بارداری ربط پیدا نمی‌کنند. برخی از موارد دیگر هم صرفا به موضوع بارداری و وضع حمل اشاره دارند و دکترهای زنان و زایمان باید بتوانند درباره‌ی هر دوی این موارد به خانم‌ها کمک کنند.

تعدادی از دکترهای زنان و زایمان ترجیح می‌دهند تنها در یکی از این رشته‌ها کار کنند و وارد رشته‌ی دیگر نشوند. مثلا عده‌ای از دکترهای زنان تعداد در مسائل بهداشتی زنان ورود می‌کنند و هیچ کاری به مسائل مربوط به حاملگی و زایمان ندارند. حتی ممکن است تعدادی از دکترهای زنان و زایمان که در بخش زایمان تخصص دارند، ترجیح بدهند فقط در زایمان طبیعی حضور داشته باشند و در جراحی ها مانند زایمان به شیوه‌ی سزارین (Cesarean) دخالت نکنند.

در کنار همه‌ی اینها، فوق تخصص نازایی را هم داریم که با استفاده از روش‌های مختلف، از جمله آی وی اف (IVF) سعی می‌کنند به زوج‌ها در پدر و مادر شدن کمک کنند.

فوق تخصص سرطان زنان دکترهای زنان و زایمانی هستند که در خون شناسی (Oncology) فوق تخصص دارند و می‌توانند در شناسایی و درمان سرطان‌های زنانه به کمک جامعه بیایند.

دکتر متخصص زنان چه کارهایی انجام می‌دهد؟

دکتر متخصص زنان و زایمان مسئول این است که سلامت دستگاه تناسلی و تولید مثل زنان را بررسی و درمان کند. البته کارهایی که دکترهای زنان و زایمان انجام می‌دهند، با یک شرط اولیه انجام می‌شود: اینکه فرد مراجعه‌کننده از نظر جنسی فعال باشد یا احساس درد و ناراحتی داشته باشد. پس در صورتی که فرد از نظر جنسی فعال نباشد یا مشکل خاصی نداشته باشد، معمولا کار دکترهای زنان به یک معاینه‌ی ساده خلاصه می‌شود.

کارهایی که این دکترها انجام می‌دهند شامل تست‌های لگنی (Pelvic Exams)، تست پاپ اسمیر (Pap Smear)، آزمایش سرطان، راهنمایی و مشاوره درباره سکس و حاملگی، درمان نازایی و در نهایت، بررسی و درمان انواع عفونت واژن مانند عفونت قارچی واژن است.

در بین مواردی که نام بردیم، اکثر موارد کاملا مشخص و قابل درک هستند. اما احتمالا تست‌های لگنی نیاز به کمی توضیح داشته باشند. در تست‌های لگنی دکتر سعی می‌کند اندام‌های مربوط به تولید مثل زنان را به صورت تصویری و فیزیکی معاینه کند. در این معاینه‌ها واژن (Vagina)، دهانه رحم (Cervix)، لوله‌های فالوپ، فرج (Vulva)، تخمدان‌ها و رحم زنان بررسی می‌شوند.

اندام تناسلی زنان متشکل از واژن و مجرای ادرار است که مجموعا در کنار یکدیگر، فرج (Vulva) نامیده می‌شوند.

تشخیص اختلالات سیستم تولید مثل:

دکترهای زنان سعی می‌کنند اختلالات سیستم تولید مثل را شناسایی و درمان کنند. مواردی مثل اندومتریوز (Endometriosis – رشد بافت‌های رحمی در خارج از رحم)، ناباروری (Infertility)، کیست‌های تخمدانی (Ovarian Cysts) و دردهای لگنی چیزهایی هستند که دکتر زنان می‌تواند برای درمان آنها کمک‌تان کند.

تخصص در سرطان های مربوط به زنان:

دکترهای متخصص زنان همچنین ممکن است بتوانند درباره‌ی برخی از انواع سرطان مثل سرطان دهانه رحم (Cervical Cancer)، سرطان تخمدان (Ovarian Cancer) و انواع دیگری از سرطان که به دستگاه تولید مثل ربط دارند، به خانم‌ها کمک کنند.

تخصص در زایمان:

اما تعدادی از دکترهای زنان، در مورد زایمان هم تخصص دارند و به همین دلیل است که در ایران به صورت کلی به دکترهای زنان یا متخصصان زنان، از عبارت کلی دکتر زنان و زایمان (معادل همان OB-Gyn انگلیسی) استفاده می‌کنیم. دکترهایی که در زایمان و نازایی تخصص دارند، به خانم‌ها کمک می‌کنند تا آماده‌سازی‌های قبل از بارداری،ازمایش های بارداری ، مراقبت‌های لازم در حین حاملگی و نهایتا موارد مربوط به زایمان را به صورت علمی و بهداشتی در اختیار داشته باشند.

چرا باید دکتر یا تخصصی به نام دکتر زنان داشته باشیم؟

احتمالا آقایان این سوال را خیلی زیاد از خودشان پرسیده‌اند و شاید هم درون ذهن‌شان وجود چنین دکتری را دلیل بر تبعیض جنسی دانسته‌اند. واقعا چرا متخصص زنان داریم و متخصص مردان نه؟ واقعیت این است که دکتر زنان به دلیل وجود یک نیاز اساسی ایجاد شده است و این نیاز، اصلا ربطی به این ندارد که نیمی از جمعیت دنیا را خانم‌ها تشکیل می‌دهند. بلکه دلیل اصلی، ذات حساس و آسیب‌پذیر دستگاه تناسلی زنانه است. داخلی بودن دستگاه تناسلی زنانه باعث می‌شود تا امکان ورود میکروب‌ها و باکتری‌ها به درون بدن فراهم شود. این مساله از دو نظر حائز اهمیت است: یعنی هم از نظر سلامت جسمی خانم‌ها و هم سلامت دستگاه تولید مثل (Reproductive System) آنها. واژن به صورت مستقیم با رحم (Uterus) و تخمدان (Ovary) در ارتباط است. در صورتی که آلودگی‌های محیطی به صورت طبیعی یا از راه رابطه جنسی وارد بدن زن شود، احتمال آسیب رسیدن به رحم و تخمدان و در نهایت سلامت خانم‌ها وجود دارد.

از سوی دیگر، همین وجود تخمدان و رحم که بخش‌های اصلی دستگاه تولید مثل هستند و بخشی از بدن خانم‌ها را تشکیل می‌دهند، خودش بر ضرورت وجود دکتر زنان تاکید دارد. می‌پرسید چرا؟ به خاطر اینکه این دو اندام زنانه به صورت ماهانه با پدیده‌ای با نام پریود سر و کار دارند؛ دوره‌ای که بر برخی از خانم‌ها آسان و بر خیلی‌های دیگر سخت می‌گذرد. پریود زنان هر ماه و به صورت منظم و در روزهای مشخصی از ماه اتفاق می‌افتد. اصلا یکی از دلایل اسم‌گذاری آن هم همین پریودیک و یا ماهانه بودن آن است؛ یعنی به صورت مرتب تکرار می‌شود. اما مشکل زمانی به وجود می‌آید که خانم‌ها با پریودهای نامنظم مواجه می‌شوند و نظم زمانی پریود شدن‌شان به هم می‌ریزد. این اتفاق اصلا چیز نادری نیست و در بسیاری از خانم‌ها به دلایل متعدد رخ می‌دهد. در چنین مواقعی خانم‌ها نیاز دارند تا با یک دکتر متخصص زنان مشورت کنند و سلامتی‌شان را دوباره به دست بیاورند.

دلیل دیگر وجود دکتر زنان، بیماری‌های مرتبط با اندام‌های جنسی و تولید مثل خانم‌ها است. بیماری‌های متعددی سلامتی زنان را تهدید می‌کند و به همین دلیل، وجود دکترهای زنان یک ضرورت است. در ادامه به بیماری های زنانه میپردازیم.

دکتر زنان به درمان چه بیماری‌هایی کمک می‌کند؟

تعداد بیماری‌هایی که زنان را به طور خاص درگیر می‌کند، زیاد است. همین موضوع باعث می‌شود تا نیاز به دکترهای متخصص زنان در موارد بسیار زیادی احساس شود. در ادامه با هم برخی از بیماری‌ها و مواردی را بررسی می‌کنیم که مخصوص خانم‌ها هستند و دکتر زنان می‌تواند درباره‌ی آنها به خانم‌ها کمک کند.

۱: تنبلی تخمدان یا سندروم تخمدان پلی‌کیستیک

سندروم تخمدان یا همان تنبلی تخمدان که در ایران شناخته شده است، یکی از بیماری‌های نسبتا شایع در خانم‌هایی است که در سنین باروری هستند. تخمدان‌ها مجموعه‌های کوچکی از مایعات (فولیکول‌ها) را تولید می‌کنند و توانایی آزادسازی منظم تخمک را از دست می‌دهند. در این بیماری که از جنس اختلالات هورمونی است، خانم‌ها پریودهایی نامرتب یا بیش از حد طولانی را تجربه می‌کنند. در زنان مبتلا به تنبلی تخمدان، میزان هورمون‌های مردانه (آندروژن) افزایش پیدا می‌کند. بیمار دچار نامنظمی پریود می‌شود، موهای زائد بدنش زیاد می‌شوند و آکنه و چاقی هم به دنبال آنها می‌آید. اگر هر کدام از این علائم را دارید باید به متخصص زنان مراجعه کنید.

۲: انواع کیست‌های تخمدانی و فیبروئیدهای رحمی

یکی از بیماری‌هایی که به کمک دکتر زنان درمان می‌شود، همین کیست‌ها (Cysts) و فیبروئیدها (Fibroids) هستند. رشد بافت‌های ناخواسته‌ای از این دست درون دستگاه تولید مثل می‌تواند دردهای و مشکلات زیادی را برای خانم‌ها ایجاد کند. موارد دیگری از جمله پلیپ‌های رحمی و تخمدانی (Cervical and Vaginal Polyps) هم زیرگروه همین بیماری‌ها قرار می‌گیرند و توسط دکترهای متخصص زنان معالجه می‌شوند.

۳: عمل هیسترکتومی و بستن لوله‌ها

گاهی اوقات دکتر زنان به نتیجه می‌رسد که باید طی عملی به نام هیسترکتومی (Hysterectomy) رحم، تخمدان‌ها و حتی در برخی موارد، دهانه‌ی رحم را جراحی کند و بردارد. در موارد دیگری به خواست بیمار یا دلایل دیگر، کار بستن لوله‌های فالوپ (Tubal Ligations) و جلوگیری از باروری به این شکل هم توسط دکترهای زنان و زایمان انجام می‌شود.

بستن لوله های رحمی از روش های پیشگیری از بارداری است.

۴: مشاوره قبل، در حین و بعد از بارداری

این مورد بیشتر به دکترهای زنان و زایمان با گرایش زایمان مربوط می‌شود. دکتر زنان بدن بیمار را از جهات مختلف برای بارداری بررسی می‌کند ودرباره‌ی بارداری یا عدم بارداری، توصیه‌هایی را به وی ارائه می‌دهد. بخشی از این توصیه‌ها مربوط به بعد از وضع حمل و شیردهی به نوزاد هستند.

۵: مشاوره سقط جنین

این موضوع از جمله مواردی است که در بسیاری از کشورها، از جمله ایران بر سر آن اختلاف وجود دارد. در صورتی که مادر و پدر به هر دلیلی از جمله نقایص ژنتیکی جنین یا شرایط پرشکی خاص مادر تصمیم به سقط جنین گرفتند،باید از کمک یک دکتر زنان و زایمان استفاده کنند. راه‌های بهداشتی و علمی متعددی برای عملی کردن این تصمیم در اختیار زوج‌ها قرار دارد.

۶: ناباروری، نازایی و درمان آن

اگر بعد از دوازده ماه تلاش برای بارداری، روابط جنسی منظم و بدون استفاده از روش های پیشگیری، بارداری اتفاق نیفتاد می توان برای تشخیص علل و درمان آن ها به دکتر نازایی مراجعه کرد. حتی اگر خانمی حامله شود و سقط‌های ناخواسته را تجربه کند، باز هم شاهد کیس ناباروری هستیم. تقریبا ۱۵ درصد از زوج‌ها با چنین موضوعی مواجه می‌شوند. دکترهای زنان و زایمان در انجام عمل برداشت تخمک (Egg Retrieval) برای عمل آی وی اف (IVF) به کمک شما می‌آیند و می‌توانند در زمینه فریز کردن تخمک‌ها هم یاری کنند. پروسه‌های هیستروسکوپی (Hysteroscopy) و هیستروسونوگرافی (Hysterosonography) هم بخشی از کار دکتر زنان برای درمان نازایی است.

آی وی اف یا کاشت تخمک توسط متخصص زنان و زایمان انجام می شود.

۷: افتادگی رحم

افتادگی رحم  (Uterine Prolapse) زمانی اتفاق می‌افتد که عضله‌های کف لگن کش می‌آیند و ضعیف می‌شوند و دیگر توانایی تحمل وزن رحم را ندارند. اتفاقی که ممکن است منجر به پایین آمدن رحم از دهانه‌ی واژن شود. این اتفاق در هر سنی می‌تواند برای خانم‌ها اتفاق بیفتد و مسئولیت درمان آن با دکتر زنان است.

۸: مشاوره جلوگیری از بارداری و گذاشتن و برداشتن آی یو دی

یکی از کارهایی که می‌توانید برای آن از کمک دکترهای زنان استفاده کنید،مشاوره‌های جلوگیری از بارداری است. روش‌های گوناگونی برای جلوگیری وجود دارد و دکترها توصیه می‌کنند که زوج‌ها ترکیبی از آنها را به کار بگیرند.

آی یو دی (IUD) یکی از روش‌های خوب جلوگیری از بارداری است که استفاده از آن به کمک دکتر زنان نیاز دارد. گذاشتن و برداشتن آی یو دی به کمک و تجربه یک دکتر زنان خوب نیاز دارد و می‌تواند جایگزین مناسبی برای روش‌های دیگر جلوگیری از بارداری از قبیل کاندوم باشد.

۹: انجام تست پاپ اسمیر

رایج‌ترین تستی که دکترهای متخصص زنان برای تشخیص احتمالی سرطان دهانه رحم انجام می‌دهند، تست پاپ اسمیر (Pap Smear) است. این تست باید به صورت دوره‌ای و منظم توسط خانم‌ها انجام شود و به غیر از مراجعه به دکتر زنان و زایمان، راه دیگری برای انجام آن وجود ندارد.

۱۰: کولپوسکوپی

کولپوسکوپی (Colposcopy) پروسه‌ای است که در آن با استفاده از یک دستگاه تصویربرداری با قابلیت بزرگ‌نمایی به نام کولپوسکوپ (Colposcope) از دهانه رحم تصویربرداری می‌شود. این دستگاه امکان نگاه انداختن به داخل واژن و دهانه رحم را فراهم می‌کند و با توان بزرگ‌نمایی خود، امکان مشاهده‌ی تمام عارضه‌های طبیعی و غیرطبیعی را به دکتر زنان می‌دهد.